Inzicht in menselijk gedrag als effectief wapen
Communication and Engagement (C&E) richt zich tijdens militaire operaties op inzichten in het menselijk gedrag. Dat is niet nieuw: de Romeinen waren er al heer en meester in. Maar wat is het precies en hoe werkt het nou eigenlijk: hoe gebruik je kennis over menselijk gedrag in een missiegebied? En hoe versla je de vijand ermee? XRcise sprak met dr. Miriam de Graaff, hoofd Joint Expertisecentrum C&E (JEC C&E), Majoor Jorn Overheul, plaatsvervangend hoofd van het JEC C&E, en LTZ1 LD Waldo Dirks MSc, kenniswerker bij de eenheid.
Hoe wordt C&E binnen de krijgsmacht ingezet?
Jorn: ‘’Bij het 'klassieke' militaire optreden wordt er veel aandacht besteed aan het terrein, tactisch optreden, inlichtingen en dreiging van de vijand. Maar de oorzaak van het conflict bestaat uit véél meer dan dat. Wij kijken met een andere bril: welke bevolkingsgroepen zijn er? Welke cognitieve effecten ('tussen de oren') kunnen we bereiken? Wat zijn drijfveren van bepaalde groepen? We richten ons dus op de gehele menselijke omgeving.''
Waldo: ''De afgelopen jaren is er meer focus gekomen op beïnvloeding van de tegenstander. Je wil namelijk hun 'will to fight' breken. Als je een gevecht wint, heb je de oorlog nog niet gewonnen - daar is meer voor nodig.''
Miriam: ''Wat je uiteindelijk wil is dat mensen (de lokale bevolking of de tegenstander) jou volgen in wat jij bedenkt om jóuw einddoel te bereiken. En dat door zo min mogelijk schade te berokkenen. Daarom is het binnen C&E van belang dat we goede psychologische, sociologische en cultuurhistorische kennis in huis hebben.''
C&E is heel effectief en je hoeft er geen bommen of granaten voor te gooien.
Hoe beïnvloed je mensen?
Miriam: ''Het is bijvoorbeeld belangrijk om te weten waaraan bevolkingsgroepen waarde hechten. Daarvoor moet je een cultuur goed kennen. Als je in Mali per ongeluk een religieus gebouw beschadigt, kan het zijn dat de vlam in de pan slaat of dat je het voorgoed verpest hebt bij de bevolking. In de oorlog in Oekraïne zien we bijna dagelijks hoe Kiev succesvol beïnvloeding van de mindset toepast. Zo werden bijvoorbeeld tijdens hun Onafhankelijkheidsdag de Oekraïense culturele waarden slim in beeld gebracht en verspreid over de wereld. Het doel: verbondenheid en medeleven bij andere westerse landen opwekken. En dat werkt; Kiev zet zijn communicatiekanalen zeer effectief in.’’
Waldo: ‘’In de door Rusland bezette gebieden maakt Oekraïne ook heel handig gebruik van de partizanenstrijd. Rusland heeft namelijk de bevolking in de meeste gebieden niet achter zich. En om dan de regio in handen te houden, moet je als bezetter met harde hand de bevolking onderdrukken. Dat is heel arbeidsintensief en op de lange termijn moeilijk vol te houden. Fysiek winnen zegt dus lang niet alles; het gaat uiteindelijk óók om de bevolking – en om het cognitieve deel van de strijd. En daar komen wij om de hoek kijken.’’
Menselijk gedrag echt centraal stellen in militaire operaties is een Nederlandse vinding.
Wordt C&E nu vaker ingezet?
Miriam: ‘’Gedragsbeïnvloeding werd al door de Romeinen succesvol toegepast. Er is geen toename in het gebruik ervan, denk ik. We hebben nu wel veel meer middelen dan voorheen, zoals de digitale kanalen en social media bijvoorbeeld. Daarnaast breng je met C&E veel minder fysieke schade, slachtoffers en collateral damage toe dan met het traditionele ‘staal op staal’. Een collega zegt altijd: ‘Ik word liever beïnvloed dan neergeschoten’. En zo zien steeds meer westerse landen het ook: C&E is vaak heel effectief en je hoeft er geen bommen en granaten voor te gooien.’’
Jorn: ‘’In Mali wilden we goede contacten opbouwen met de lokale bevolking en benaderbaar zijn. Door in open, niet-gepantserde voertuigen rond te rijden en contact te maken, lukte dat. Wij kwamen erachter dat de meeste Malinezen de radio gebruikten om zich te laten informeren, maar als strijdende partijen die verbindingen platlegden ontstond er een informatie-vacuüm. Wij informeerden hen dan ook door geprinte producten. Daarnaast boden we de bevolking de mogelijkheid om via WhatsApp informatie met ons te delen.’’
PSYOPS kan gebruikmaken van misleiding en deceptie. Gebruikt Nederland die vaak?
Waldo: ‘’Tijdens het plannen van informatieoperaties neemt PSYOPS een belangrijke plaats in. Die activiteiten kunnen erg effectief zijn – uiteraard binnen de juridische grenzen die eraan gesteld zijn.’’
Jorn: ‘PSYOPS-activiteiten zijn er in vele gedaantes. Neem nou de luidspreker-operatie; een eenvoudige maar effectieve activiteit, die bijvoorbeeld in een missiegebied ingezet kan worden door er hard het geluid van aanrijdende tanks mee af te spelen. Vijandige eenheden kunnen dan denken dat jij je positie versterkt en passen dan hun tactiek erop aan of trekken zich misschien zelfs wel terug.’’
Miriam: ‘’Zo kan de luidspreker ook ingezet worden door er bijvoorbeeld grommende roofdiergeluiden mee af te spelen om ervoor te zorgen dat de lokale bevolking uit een bepaalde vallei wegblijft. Tijdens de militaire operaties die daarna volgen, voorkom je dan burgerslachtoffers. Effectieve misleiding dus. Misleiding heeft nog wel eens een negatieve connotatie, maar het is geen doel op zich. Het is een middel om een bepaald doel te bereiken, zoals in het voorbeeld. Als je dan door misleiding levens kunt sparen, is dat natuurlijk winst.’’
Hoever is de ontwikkeling van C&E in Nederland?
Miriam: ‘'Met C&E kun je ontzettend veel bereiken, maar op het gebied van technische middelen en investeringen lopen we in Nederland achter. Terwijl de NAVO wel de ogen op Nederland richt omdat wij het vakgebied succesvol naar de praktijk hebben gebracht.''
Jorn: ''Menselijk gedrag echt centraal stellen in militaire operaties is een Nederlandse vinding, en dat heeft de NAVO nu als belangrijke pijler overgenomen. Tijdens Nederlandse uitzendingen in onder andere Afghanistan en Mali stonden benaderbaarheid, interactie en coöperatie met 'de mens' in het missiegebied voorop. Dat heeft bijzonder succesvolle resultaten opgeleverd.''
Waldo: ''De Dutch Approach, de fietsende militair, Defence, Diplomacy & Development (3D); allemaal Nederlands pionierswerk.''
Join C&E, and you'll see the world.
Stel, een militair ambieert een loopbaan bij C&E. Welke mogelijkheden zijn er?
Miriam: ''Maak het kenbaar bij je loopbaanbegeleider. Daarnaast kun je contact opnemen met 1 CMI-Commando (waar de meeste C&E’ers werkzaam zijn) of binnen de landmacht met het Korps C&E om de opties te bespreken. Voor geïnteresseerde collega’s en spijkerbroeken worden er informatiedagen georganiseerd. Wij zouden graag groeien en uitbreiden, door bijvoorbeeld te investeren in professioneel uitgeruste social media-teams en forward media-teams op te zetten. Of daar voldoende geld voor beschikbaar komt, is een andere vraag, maar de wens (én noodzaak volgens ons) is er.''
Jorn: “De eenheid waar de meeste C&E’ers werkzaam zijn is opgericht ten tijde van bezuinigingen. Daardoor werken er nu weinig tot geen manschappen en korporaals binnen 1 CMI-Commando. Maar als we kijken naar de taakstelling is er wel een grote behoefte aan. In de toekomst zien we veel mogelijkheden voor deze groep om in ons vakgebied aan de slag te gaan, bijvoorbeeld als (tactische) ondersteuning op het niveau brigadegevecht.”
Waldo: ''Er is veel vraag naar ons vakgebied. Onze collega's worden dan ook vaak operationeel ingezet. En dat gaat alleen maar toenemen. Daarom geldt ook echt: Join C&E, and you'll see the world!''
Foto's: Mediacentrum Defensie